Τσάι, μια τόσο μικρή λέξη με μια τόσο μεγάλη ιστορία.
Ένα πολυαγαπημένο ρόφημα με διεθνή εμβέλεια και σταθερή ονομασία, σχεδόν όπου και αν ταξιδέψετε.
Το τσάι είναι το πασίγνωστό αφέψημα που καταναλώνεται σχεδόν καθημερινά από περισσότερο από τον μισό πληθυσμό της γης και είναι με διαφορά το δημοφιλέστερο από όλα τα ποτά που παρασκευάζονται από φύλλα φυτών.
Ακολουθώντας μας σε αυτό το ταξίδι πίσω στον χρόνο και την ιστορία του τσαγιού, θα διαπιστώσετε ότι το γνωστό αυτό αφέψημα έχει μακρά και ενδιαφέρουσα ιστορία, γεμάτη μυστήριο και μυθικές καταβολές, η οποία ξεδιπλώνεται ανά τους αιώνες, από την ανακάλυψή του μέχρι τη σημερινή εποχή.
Επίσης, ίσως σας εκπλήξουν τα όσα διαβάσετε για τον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό ρόλο που διαδραμάτισε το τσάι.
Εισαγωγικά, να αναφέρουμε ότι οι απαρχές της χρήσης του τσαγιού παραμένουν άγνωστες. Ας ξεκινήσουμε όμως την εξιστόρησή του από την ανακάλυψη μέχρι σήμερα.
Ένας πρώτος μύθος…
Διηγώντας την ιστορία του, θα χρειαστεί να ταξιδέψουμε πολλούς αιώνες πίσω στο παρελθόν, φτάνοντας στο έτος 2373 π.Χ.
Σύμφωνα με έναν δημοφιλή κινεζικό μύθο, το ρόφημα ήταν γνωστό στην Κίνα από την εποχή της βασιλείας του μυθικού αυτοκράτορα Shen Nung, ο οποίος και θεωρείται ο πατέρας της κινεζικής ιατρικής.
Μία μέρα λοιπόν που ο αυτοκράτορας ήταν στην εξοχή, καθώς έβραζε νερό, εντελώς συμπτωματικά έπεσαν λίγα φύλλα τσαγιού μέσα σε αυτό τα οποία παρασύρθηκαν από τον αέρα.
Δοκιμάζοντάς το, ο αυτοκράτορας έμεινε έκπληκτος από τη νέα αυτή γεύση και διαπίστωσε ότι το ρόφημα αυτό του έδινε ενέργεια, όσο περισσότερο το κατανάλωνε.
Έτσι άρχισε να μυεί τους ακόλουθούς του στην κατανάλωσή του αλλά κυρίως στην καλλιέργειά του.
Η πρώτη ιστορική αναφορά
Ιστορικά η πρώτη αναφορά που θεωρείται έγκυρη εμφανίζεται το μακρινό 350 π.Χ. Σύμφωνα με αυτήν, η καλλιέργεια του τσαγιού ξεκίνησε στην κινεζική επαρχία Σετσουάν και αργότερα επεκτάθηκε από τη νότια Κίνα προς τα βόρεια με τη βοήθεια βουδιστών μοναχών.
Το τσάι είχε γίνει το αγαπημένο τους ποτό, καθώς μπορούσε να τους βοηθήσει να παραμείνουν ξύπνιοι κατά τη διάρκεια των μακρών διαλογισμών τους.
Ακολουθεί η εξάπλωση του τσαγιού μαζί με την εξάπλωση του βουδισμού στην Κίνα και άλλα μέρη στην Ασία. Το τσάι στην αρχαία Κίνα ήταν αρκετά διαφορετικό από το μοντέρνο τσάι.
Το τσάι στην Ασία: Η αρχική χρήση και ο ρόλος του
Στο ιστορικό κινεζικό λεξικό Guan Yi, περίπου το 200 μ.Χ. περιγράφεται η πρώτη διαδικασία επεξεργασίας του τσαγιού.
Σύμφωνα με αυτήν, συμπίεζαν όλα τα αποξηραμένα φύλλα τσαγιού δημιουργώντας ουσιαστικά «τούβλα» και έτσι τα αποθήκευαν.
Για την παρασκευή στην συνέχεια, έπρεπε να σπάσει κάποιος σε μικρά κομματάκια το «τούβλο» και να το ανακατέψει με ζεστό νερό. Έπειτα, συνήθως προσέθεταν αλάτι, τζίντζερ και πορτοκάλι. Μπορεί να αναρωτηθείτε σε αυτό το σημείο γιατί συνέβαινε αυτό.
Εκείνη την εποχή το τσάι, δεν επρόκειτο για ένα απολαυστικό ρόφημα όπως το γνωρίζουμε σήμερα, αλλά για ένα πικρής γεύσης ιατρικό αφέψημα το οποίο το χρησιμοποιούνταν για την αντιμετώπιση στομαχικών πόνων, οφθαλμικών και δερματικών παθήσεων αλλά και για την αντιμετώπιση της υπνηλίας.
Κατά τη διάρκεια της δυναστείας του αυτοκράτορα Tang, το τσάι αναπτύχθηκε και άλλαξε. Η πρόοδος της τεχνολογίας βοήθησε στην καλύτερη καλλιέργειά του, ενώ νέες μέθοδοι επεξεργασίας βελτίωσαν τη γεύση του σε σημείο που έγινε η μετάβαση από ιατρικό αφέψημα σε ένα εύγευστο ρόφημα το οποίο έγινε αποδεκτό σε όλη την αυτοκρατορία και τους αγρότες της.
Τα μέλη της δυναστείας Tang άρχισαν να το απαιτούν ως φόρο ο οποίος καταβαλλόταν σε εκείνους από τους αγρότες. Οι τελευταίοι μάλιστα πολλές φορές χρειαζόταν να περιορίσουν την καλλιέργεια ρυζιού για να δώσουν προτεραιότητα στο τσάι.
Στα τέλη του 6ου μ.Χ. αιώνα, το τσάι έχει γεωγραφικά επεκταθεί στην κοντινή Ιαπωνία και Κορέα από βουδιστές μοναχούς που επέστρεφαν από τις σπουδές τους στην Κίνα. Οι Ζεν βουδιστές μοναχοί θα δημιουργούσαν μια ολόκληρη πνευματική τελετή γύρω από το τσάι που εξελίχθηκε σε μια τελετή ιαπωνικού τσαγιού που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Την ίδια χρονική περίοδο, κατά τη δυναστεία των Μινγκ, τα «τούβλα» τσαγιού είχαν παρέλθει από την μόδα και είχαν αντικατασταθεί από τα φύλλα τσαγιού που εμβαπτίζονταν σε βραστό νερό. Εκείνη την εποχή το τσάι αρχίζει να χρησιμοποιείται σε εμπορικές συναλλαγές με τους Ευρωπαίους.
Το τσάι στην Ευρώπη & ο ρόλος του
Οι Ολλανδοί έφεραν το πρώτο φορτίο τσαγιού στο Άμστερνταμ το 1610 και ξεκίνησαν να το διαδίδουν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αρχικά οι Ευρωπαίοι δεν αποδέχτηκαν το τσάι άμεσα διότι το θεώρησαν ως ένα πικρό ιατρικό αφέψημα το οποίο βρήκαν χρήσιμο για την ικανότητά του να χαλαρώνει το μυαλό και να απομακρύνει τα ανεπιθύμητα όνειρα.
Ταξιδεύοντας βορειότερα στην Ευρώπη, το τσάι φτάνει στη Βρετανία το έτος 1645. Μπορείτε να μαντέψετε τι συνέβη κατά την πρώτη γνωριμία του με τους Άγγλους; Λάτρεις του καφέ εκείνη την εποχή, οι Άγγλοι δεν έδειξαν να το προτιμούν και να το αποδέχονται. Ωστόσο, η πριγκίπισσα Αικατερίνη της Πορτογαλίας, η οποία αγαπούσε το τσάι, παντρεύτηκε τον πρίγκιπα Κάρολο τον δεύτερο της Αγγλίας και όταν έφτασε στην Αγγλία το πρώτο πράγμα που ζήτησε ήταν μια κούπα ζεστό τσάι.
Αυτό ήταν ένα καθοριστικό γεγονός για τη διάδοση και αποδοχή του τσαγιού στη χώρα καθώς σύντομα όλη η μοντέρνα κοινωνία της εποχής, ήθελε να πίνει τσάι όπως οι γαλαζοαίματοι. Οι πρώτοι influencers τσαγιού, ήταν ξεκάθαρα γαλαζοαίματοι!
Το τσάι κατακτά τον κόσμο
Φτάνουμε στο έτος 1684 οπότε το τσάι, συγκεκριμένα η ιαπωνική του ποικιλία, εισάγεται από τον Dr. Cleyer στην αμερικανική ήπειρο.
Αρκετά χρόνια αργότερα, μια αξιοσημείωτη ιστορία εξελίχτηκε το έτος 1827. Ένας νεαρός σε ηλικία δοκιμαστής τσαγιού ολλανδικής καταγωγής, o οποίος άκουγε στο όνομα Jacobson, θα διακινδυνέψει την ίδια του τη ζωή σε ένα παράτολμο για την εποχή εγχείρημα: Να εισέλθει στους απαγορευμένους κήπους τσαγιού της Κίνας προκειμένου να μεταφέρει το τσάι μέχρι τις μακρινές Ανατολικές Ολλανδικές Ινδίες και την Ιάβα. Μετά από έξι προσπάθειες, κατάφερε με επιτυχία να επιστρέψει με σπόρους τσαγιού και δώδεκα κινέζους αγρότες και καλλιεργητές.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι η αγγλική εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, η οποία λειτούργησε από το 1600 περίπου ως το 1858, δημιούργησε το μεγαλύτερο μονοπώλιο τσαγιού και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην εκλαΐκευση του αφεψήματος. Σε μια προσπάθεια για διαιώνιση του μονοπωλίου αυτού, το Βρετανικό Κοινοβούλιο ψήφισε το Διάταγμα του Τσαγιού του 1773 το οποίο ήταν μια από τις αφορμές που προκάλεσαν την Αμερικανική Επανάσταση.
Φθάνοντας στο σήμερα
Συνοψίζοντας, η χρήση του τσαγιού ως αφεψήματος είχε εδραιωθεί στην Ολλανδία από τα μέσα του 16ου αιώνα και το έθιμο του απογευματινού τσαγιού διαδόθηκε στο Νέο Άμστερνταμ, το οποίο είναι η σημερινή Νέα Υόρκη, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το έθιμο του απογευματινού τσαγιού, με τη συνοδεία κέικ, άρχισε γύρω στο 1840 από την Δούκισσα του Bedford ενώ το παγωμένο τσάι πρωτοεμφανίστηκε στην παγκόσμια έκθεση του Saint Louis το 1904 από τον Άγγλο Richard Blechynden που ήταν ιδιοκτήτης φυτειών τσαγιού.
Στη σύγχρονη ιστορία, πλησιάζοντας τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, η καλλιέργεια του τσαγιού διαδόθηκε σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο.
Σήμερα, το γνωστό σε όλους τσάι, είναι το δεύτερο πιο δημοφιλές ρόφημα στον κόσμο, με παγκόσμια κατανάλωσή η οποία προβλέπεται να πλησιάσει τα 300 δισεκατομμύρια λίτρα έως το 2021.
Αδιαμφισβήτητα, η ανακάλυψη, η εξέλιξη και η εξάπλωση του τσαγιού έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Από ιατρικό αφέψημα με ενεργητικές ιδιότητες αλλά και μορφή φόρου, μέχρι την ειδική τελετή και την σύνδεσή του με το κοινωνικό status, το ρόφημα αυτό έχει κερδίσει επάξια τη θέση που του αξίζει στην ιστορία.
